Budżet domowy Polaków – jak oszczędzamy i na co wydajemy pieniądze?

Wydatki gospodarstw domowych to wskaźnik, który dobrze obrazuje stan gospodarki. Jak swoimi budżetami gospodarują Polacy? Czy pandemia zmieniła nawyki zakupowe i wpłynęła na oszczędności?

Jaki budżet domowy mają do dyspozycji Polacy?

“Sytuacja gospodarstw domowych” to coroczny raport sporządzany przez Główny Urząd Statystyczny. Najnowszy został opublikowany jesienią 2020 r. i dotyczył danych z 2019 r.

GUS w raporcie podaje m.in. miesięczny dochód rozporządzalny na osobę. Czym jest ten wskaźnik? Pokazuje, ile zostaje nam w kieszeni po odliczeniu podatków oraz składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.

W 2019 r. przeciętny dochód rozporządzalny na osobę wynosił 1819 zł i był o 5%  wyższy w porównaniu do roku wcześniejszego*. Największym budżetem dysponowali Polacy pracujący na własny rachunek – 2174 zł. Najmniejszy mieli renciści, których dochód rozporządzalny wynosił 1498 zł.

Widać wyraźną dysproporcję między dużymi miastami a wsią. W aglomeracjach liczących ponad 500 tys. mieszkańców dochód rozporządzalny wynosił 2481 zł. Na wsi był blisko o 1000 zł niższy – 1551 zł.

Najczęstsze wydatki polskich gospodarstwach domowych

GUS podaje również wydatki gospodarstw domowych. W 2019 r. osiągnęły one poziom 1252 zł miesięcznie i były wyższe w porównaniu do 2018 r. o 3,1%. O tym, że sytuacja finansowa Polaków na przestrzeni lat stopniowo się poprawiała nie świadczy sama kwota, a procentowy udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym.

W 2019 r. wynosił on 68,8%. Po raz pierwszy w historii był niższy niż 70%. Jeszcze w 2014 r. Polacy wydawali 80%swoich dochodów, a w 2004 r., czyli wtedy, kiedy nasz kraj dołączył do Unii Europejskiej, aż 95,4%. Oznacza to, że w portfelu zostaje nam coraz więcej pieniędzy, które można na przykład odłożyć i kumulować w formie oszczędności.

Na co Polacy wydają pieniądze? Głównie na żywność i napoje bezalkoholowe. Aż 25,1% domowego budżetu przeznaczamy co miesiąc na podstawowe produkty spożywcze. Użytkowanie mieszkania i nośniki energii to 18% wydatków. Dalej w kolejności znalazły się transport (9,7%), rekreacja i kultura (6,6%), pozostałe towary i usługi (6,2%), wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego (5,6% ), zdrowie (5,1%), restauracje i hotele (4,9%), odzież i obuwie (4,8%), łączność (4,4%), napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe (2,5&), edukację (1,5%) oraz kieszonkowe (1,4%).

Przeciętne miesięczne wydatki na osobę w miastach były o 34,8% wyższe niż na wsi. Może to wynikać zarówno z wyższych cen za jedzenie czy mieszkanie, ale też uzyskiwania większych dochodów. Mieszkańcy miast mogą mieć większe zasoby finansowe i po zaspokojeniu podstawowych potrzeb przeznaczyć dodatkowe środki na przykład na rekreację i kulturę czy wyjście do restauracji.

Wpływ pandemii na nawyki konsumenckie

Raport GUS obrazuje trendy na przestrzeni lat i daje wgląd w to, na co Polacy przeznaczają większość budżetu domowego. W związku z tym, że podsumowuje dane z 2019 r., nie pokazuje tego, jak zmieniły się nawyki konsumenckie w czasie pandemii.

Jak wynika z badania “Barometr oszczędności”, które zostało przeprowadzone w październiku 2020 r., sytuacja finansowa 38% Polaków pogorszyła się w trakcie epidemii Covid-19**. Aż 61% badanych ograniczyło w 2020 r. swoje wydatki, jako powody podając wzrosty cen produktów i usług (43,3%), obawę przed podwyżkami (35,1%) czy chęć oszczędzania na czarną godzinę (33,8%). Motywacją do uważniejszego gospodarowania pieniędzmi była też obawa przed zmniejszeniem wynagrodzenia (21,8%) lub utratą pracy (20,1%).

Pandemia koronawirusa oraz związany z nią lockdown wymusiły zmianę trybu życia. W związku z tym, Polacy najczęściej ograniczyli wydatki związane z wychodzeniem do restauracji, kawiarni czy pubów (48,9% respondentów), podróżami i wycieczkami (47,9%) oraz kulturą i rozrywką (kino, koncerty, kręgle i podobne – 39,6%).

Przez to, że Polacy dużo czasu spędzają we własnych domach, rzadziej chodzą do salonów fryzjerskich i kosmetycznych (35,4%), kupują mniej kosmetyków i perfum (34,1%) oraz rezygnują z kupowania odzieży i obuwia, zarówno do użytku domowego (32,6% ), jak i biznesowego (19,8%). Widać też tendencję do ograniczania droższych zakupów. 33% respondentów zadeklarowało, że mniej wydaje na meble i wyposażenie wnętrz, a 27,9% powstrzymuje się przed kupnem sprzętu RTV i AGD. Jedna czwarta badanych zmniejszyła wydatki na swoje hobby.

Pandemia koronawirusa zmusiła Polaków do wyznaczania innych priorytetów. Dużo osób wydaje więcej pieniędzy na chemię i środki czystości (43,7% ankietowanych), leki (36,8%), opłaty bieżące typu gaz i prąd (32,5%) czy prywatne wizyty lekarskie i stomatologiczne (24,2%).

Polacy zaczęli częściej gotować w domu. Większe zakupy spożywcze zaczęło robić 36,1% respondentów. Wyniki ankiety pokrywają się z danymi rynkowymi. Rynek FMCG (podstawowych kategorii produktów spożywczych i chemicznych, bez żywności świeżej) wzrósł w 2020 r. o 4,8%, do 198,2 mld zł***. Na popularności zyskały m.in. mąka (o 27%), mleko (14%) czy oleje (15%), czyli bazowe składniki do gotowania obiadów i pieczenia. Ponadto, o 14% wzrosła sprzedaż żółtego sera, a o 16% przecierów pomidorowych.

Oszczędności Polaków w 2020 r.

W badaniu “Jaka będzie Polska po epidemii?”, przeprowadzonym przez Instytut Badań Zmian Społecznych, 83% respondentów zadeklarowało, że będzie oszczędzać po pandemii. W grupie tej znalazło się 20% osób, które nie planowało tego wcześniej****.

Równocześnie, jak wynika ze wspomnianego “Barometru oszczędności”, blisko jedna czwarta Polaków nie ma żadnych odłożonych pieniędzy. Zabezpieczenie nie większe niż 1000 zł ma 11,5% badanych. Największą grupę stanowią osoby, które mają oszczędności na poziomie od 1000 do 4999 zł – 16,7%.

W przypadku utraty pracy 26% Polaków utrzyma się do trzech miesięcy, 18,1% do miesiąca, a 17,2%  do pół roku. Oszczędności na zaledwie tydzień ma 7,5%, a na dwa tygodnie 9,3%.

Jak deklaracje o oszczędzaniu w czasie pandemii przekładają się na liczby? W 2020 r. wartość depozytów bankowych gospodarstw domowych po raz pierwszy w historii przekroczyła bilion zł*****. Szacuje się, że Polacy w ciągu roku odłożyli ok. 100 mld zł na “czarną godzinę”******.

Może to wskazywać na to, że pandemia koronawirusa faktycznie wpłynęła na zwyczaje związane z wydawaniem pieniędzy i oszczędzaniem. Rok 2021 i kolejne lata to okres, w którym większa odpowiedzialność finansowa będzie cenną cechą.

—

*Sytuacja gospodarstw domowych w 2019 r. w świetle badania budżetów gospodarstw domowych, stat.gov.pl, 29.05.2020 [dostęp 12.02.2021], <https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/dochody-wydatki-i-warunki-zycia-ludnosci/sytuacja-gospodarstw-domowych-w-2019-r-w-swietle-badania-budzetow-gospodarstw-domowych,3,19.html>

**Barometr oszczędności, krd.pl, 19.01.2021 [dostęp 12.02.2021], <https://krd.pl/Centrum-prasowe/Raporty/2021/BAROMETR-OSZCZEDNOSCI>

***Piotr Mazurkiewicz, Polski rynek FMCG rośnie. Hitem produkty do pieczenia, rp.pl, 2.02.2021 [dostep 12.02.2021], <https://www.rp.pl/Handel/302039873-Polski-rynek-FMCG-rosnie-Hitem-produkty-do-pieczenia.html>

**** Magdalena Czechowska, Oszczędności Polaków. Raport., polityka.pl, 16.12.2020 [dostęp 12.02.2021], <https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/rynek/1983362,1,oszczednosci-polakow-raport.read>

***** Rafał Hirsch, Wartość depozytów bankowych gospodarstw domowych przekroczyła 1 bln zł, businessinsider.com.pl, 27.01.2021 [dostęp 12.02.2021], <https://businessinsider.com.pl/wartosc-depozytow-bankowych-gospodarstw-domowych-przekroczyla-1-bln-zl/>

****** W Polsce przybyło ponad ćwierć biliona złotych, bankier.pl, 26.01.2021 [dostęp 12.02.2021], <https://www.bankier.pl/wiadomosc/W-Polsce-przybylo-ponad-cwierc-biliona-zlotych-8044328.html>